Wij mensen hebben een haat liefde verhouding met schandalen. Aan de ene kant verachtten we de betrokkenen, aan de andere kant smullen we van de verhalen. Over de val van SNS zijn al 3 boeken op de markt en de Rabobank en zijn Libor schandaal is iedere week nog wel ergens in de publiciteit. De veroordelingen zijn niet van de lucht. Sjoerd van Keulen werd slachtoffer van een heksenjacht opgezet door Rusland expert?! Jelle Brandt Corstius, en ook de handelaren van Rabobank worden in de media alvast veroordeeld als crimineel zonder wederhoor of rechtspraak.
Maar wat nou als je een ander licht schijnt op deze situaties en het gedrag van de hoofdpersonen? Durf en wil jij dan het andere perspectief zien?
Voor dat perspectief moeten we wel even terug in de tijd. In 1971 deed een zekere professor Embardo het beroemde Stanford Prison Experiment. Voor een kleine vergoeding per dag meldden vrijwilligers zich aan als proefpersoon. Van de 70 aanmeldingen bleek 24 mannen en vrouwen voldoende stabiel en zonder strafblad. In de kelder van de universiteit werd een gevangenisomgeving nagebouwd en werden willekeurig 12 gevangenen en 12 bewaarders benoemd. De gevangenen werd hun identiteit afgenomen door ze allemaal hetzelfde tenue te geven en enkel nog aan te spreken met nummer. Bewaarders werd verboden om fysiek geweld te gebruiken, verder was alles toegestaan.
‘Bewaarders’ begonnen zich al binnen 24 uur te misdragen en straften ‘gevangenen’ door hun matrassen af te pakken, hen te lijf te gaan met brandblussers of uitermate denigrerend naakt rond te laten lopen. En dit allemaal zonder opdracht vanuit het experiment. ‘Gevangenen’ draaiden door en wilden koste wat het kost stoppen. Het experiment was gepland om 14 dagen te duren maar werd al na 6 dagen afgeblazen. Embardo stelt met dit onderzoek dat omgeving veel belangrijker op gedrag is dan karakter en opvoeding. Verbazingwekkende en misschien wel angstaanjagende conclusie dat je eigen invloed beperkt is.
De test en conclusies zijn waarschijnlijk niet volledig juist. Stel dat omgeving zo belangrijk is, waarom komt dat bijna nooit terug in de faalstories van al die banken, de vastgoedfraude, de slavernij en misschien zelfs oorlogen? Van buitenaf of later in de tijd wordt ingezoomd hoe diegenen die het voor het zeggen hadden fout op fout stapelden of wreed waren. Dat vinden we spannend om te zien en te lezen. Tegelijk is het ook wel makkelijk wijzen, zij hebben gefaald. Maar mocht jij op die stoel hebben gezeten of in die tijd hebben geleefd, dan is de kans groot dat jij hetzelfde had gedaan. Dat maakt ons niet slecht, wel sterk beïnvloedbaar en het is handig en meer fair om daar bij beeldvorming rekening mee te houden.
Dit is uiteraard geen vrijbrief voor onfatsoenlijk en immoreel gedrag, wel is het een zienswijze die je blik kan verruimen. Wordt het soms ondoorgrondelijk gedrag van de ander wellicht begrijpelijker van.
